Ρέα Βιτάλη: Αντιμετώπισα τον καρκίνο ως πανεπιστήμιο κι έκανα κάτι μ’ αυτό το πτυχίο

Η εμπειρία του καρκίνου δεν μεταβιβάζεται, παρά τα άπειρα χτυπήματά του σχεδόν σε κάθε οικογένεια. Ωστόσο, οι περιγραφές επιζωσών ογκολογικών ασθενών δίνουν πάντα μια εικόνα για τη σχέση ψυχής και σώματος, για το συσσωρευμένο τραύμα, για την αδιαχείριστη πίεση που κάποτε υποστήκαμε.
Υπό αυτό το πρίσμα, το νέο βιβλίο της Ρέας Βιτάλη, με τίτλο «Ψυχόμετρο» (εκδόσεις Διόπτρα) και με αρκετά έμφυλη προσέγγιση –δεδομένου ότι εστιάζει σε ιστορίες γυναικών και παρακάτω εξηγεί το γιατί–, είναι ένα ανθολόγιο μαρτυριών γι’ αυτή τη σχέση, για την οποία επιμένουν οι επιστήμονες. Στην κουβέντα μας, επιζώσα η ίδια, βάζει σε μια σειρά αυτή την ανθρώπινη κατάσταση, προσφέροντας κουράγιο και ενδυνάμωση σε ανθρώπους που δοκιμάζονται από τη νόσο αυτή τη στιγμή που μιλάμε.

― Χρόνια τώρα, υπάρχει μια θεωρία –που επιβεβαιώνεται επιστημονικά– ότι πολλοί τύποι καρκίνου συνδέονται με ψυχικά τραύματα, στιγμές κατά τις οποίες νιώσαμε μια αμεταβόλιστη πίεση ή μια αδικία πέρα από τις αντοχές μας. Εσείς το ασπάζεστε αυτό; Πώς για το αδιαχείριστο ψυχικό τραύμα, τελικά, στέλνει τον λογαριασμό το σώμα μας;

Ας ξεκινήσω από το τέλος της ερώτησής σας. Όλα της ψυχής και του νου στέλνουν λογαριασμό στο σώμα μας. «Παρέα» ζούμε. Ωστόσο, μου θυμίσατε κάτι, μια μητέρα παιδιού με σπάνια νόσο, παρατηρώντας ερευνητές να αναφέρονται με βεβαιότητες στην πάθηση του γιου της, είπε με παράπονο: «Ρωτήστε κι εμένα που έχω το εργαστήριο 24 ώρες τη μέρα μπροστά στα μάτια μου!». Δεν είμαι επιστήμων, αλλά με έναυσμα τον καρκίνο μου, πριν από 7 χρόνια –Ουφ! Πέρασαν 7 χρόνια!– κι έπειτα από άπειρες συνομιλίες με ένα σωρό συν-αδελφές και συν-αδελφούς, νομίζω ότι αυτό που αρχικά ψυχανεμίστηκα και στη συνέχεια σχεδόν επιβεβαίωσα ευτυχώς συμπίπτει και μ’ αυτά που λέει η επιστήμη.

Ό,τι δεν λέμε, αγαπητή, κάπου μένει. Λέω συχνά στα παιδιά μου ότι ακόμα και οι σωλήνες του νερού, νεράκι του Θεού, κάτι πιάνουν στον χρόνο. Ο λόγος είναι ευεργεσία, είναι σεβασμός στον λίγο χρόνο της ζωής, είναι γέφυρα, είναι άπλωμα χεριού, είναι πολλά. Ο λόγος που περνάει όμως μέσα από τη σκέψη, που παίρνει τον χρόνο του, που σέβεται τον απέναντι, που τραμπαλίζεται στη θέση του άλλου πριν εκστομιστεί. Ο λόγος μέσα στην οικογένεια. Να γνωριστούμε, αφού μας έτυχε αυτή η οικογένεια. Μη φύγουμε χωρίς να έχουμε γνωριστεί βαθιά! Η κόρη μου αυθόρμητα κάποτε μου είχε πει κάτι πολύ αληθινό: υπάρχουν αυτοί που μιλάνε ζωντανοί κι οι άλλοι που μιλάνε σε τάφους. Ευτυχώς εμείς μιλάμε εν ζωή. Η σιωπή είναι άπονος πόνος. Αλλά πόνος.

― Γιατί επιλέξατε μόνο γυναίκες γι’ αυτή την αφήγηση; Οι άντρες δεν εγκιβωτίζουν, λέτε, κατά τον ίδιο τρόπο τέτοια αισθήματα αδικαίωτου;

Επέλεξα γυναίκες γιατί αυτές οι τρεις ιστορίες στάθηκαν μέσα μου. Αυτές μου «γαργάλησαν» την ανάγκη για συγγραφή. Γιατί, επίσης, περισσότερο οι γυναίκες εκλαμβάνουν τον καρκίνο ως ευκαιρία να μοιραστούν, να μιλήσουν. Παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους, ανασηκώνοντας και τους υγιείς, ενώ ο άντρας ασθενής στρέφεται προς τη γυναίκα. Είναι απίστευτα ενδιαφέρον να παρατηρώ διαφορές ψυχοσύνθεσης και ρόλων. Αρκεί να μετρήσουμε συγκριτικά πόσοι σύλλογοι γυναικών υπάρχουν για να εμψυχώσουν, να ενημερώσουν συν-αδελφές και πόσοι αντρών. Οι άντρες νοσούν εσωστρεφώς. Κι αυτό μου καίει την καρδιά.

― Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον χαρακτηρισμό που απέδωσε η κόρη σας στην τελευταία σας χημειοθεραπεία –«αποφοίτηση»–, θεωρείτε τον καρκίνο ένα είδος δασκάλου; Κι αν ναι, τι έχει να μάθει σε όποιον καλείται –βιαίως– για μάθημα;

Όσα τα δακτυλικά αποτυπώματα, τόσες και οι συμπεριφορές. Δεν μπορώ τις γενικότητες. Για μένα ήταν ένα πανεπιστήμιο. Φοίτησα. Σωστά το είπε το Λιλάκι. Πάντα με συγκινεί αυτό που είπε. Το θέμα μου όμως είναι τι το κάνεις το πτυχίο σου; Αυτό είναι το μεγάλο ζητούμενο. Ε, εγώ το έκανα βιβλίο, το «Ψυχόμετρο», το έκανα εκπομπή, την τηλεοπτική «Κεραία». Να είμαστε χρήσιμοι. Το έκανα και ακόμα πιο ζεστό, αλλά υγιές, δέσιμο με την οικογένειά μου και την κατ’ επιλογή οικογένεια, τους φίλους μου δηλαδή, γιατί είδα για άλλη μια φορά πόσο πολύτιμες, πόσο σπουδαίο περιουσιακό στοιχείο είναι οι σχέσεις. Δίπλα μου δεν ήταν η «καριέρα», αλλά οι άνθρωποί μου.

Η Ρέα Βιτάλη για τη διδακτική εμπειρία της ασθένειας και τη μετουσίωσή της σε γνώση

― Επίσης: αναφέρεστε κάποια στιγμή σ’ αυτό το ψέμα που λέει ότι «ο καρκίνος σε κάνει καλύτερο άνθρωπο», ενώ από πικρή εμπειρία μπορώ να πω ότι σε κάνει πιο εγωιστή και ίσως και χειρότερο, αν δεν το διαχειριστείς. Πώς φτάσατε, ωστόσο, στην κατάρριψη του μύθου αυτού του χρυσωμένου χαπιού; Τι βιώσατε –αν δεν γίνομαι αδιάκριτη– ώστε να πείτε ότι, όχι δεν σε κάνει καλύτερο άνθρωπο η ασθένεια;

Να το ξεκαθαρίσουμε κι αυτό το ψέμα. Τουλάχιστον όπως το πιστεύω εγώ ως ψέμα. Ο καρκίνος αλλά και ο κάθε «καρκίνος», δηλαδή η όποια περιπέτεια σε βγάζει άγρια από την κανονικότητά σου δεν σε κάνει καλύτερο άνθρωπο. Αυτό που σου κάνει είναι ότι σου φανερώνει την αλήθεια σου υπερ-μεγεθυμένη! Ποιος στ’ αλήθεια είσαι. Να το πω απλοϊκά; Αν είσαι αισιόδοξος, έτσι θα το αντιμετωπίσεις, θα φανείς διπλά αισιόδοξος. Αν είσαι μίζερος και γρουσούζης, θα είσαι διπλά γρουσούζης ως ασθενής. Και πάει λέγοντας. Σπουδαία η ευκαιρία που έχεις να σε δεις! Να σε γνωρίσεις βαθύτερα. Έχεις χρόνο να δεις πολλά σ’ εσένα.

― Όσοι έχουν διαβάσει το βιβλίο ξέρουν την απάντηση, όμως γιατί «Ψυχόμετρο»; Θεωρείτε ότι αδικεί λίγο ο τίτλος το εύρος των ζητημάτων που αγγίζετε;

Κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι για όλα τα μέρη του σώματος και των λειτουργιών του υπάρχουν μετρήσεις, εξετάσεις, μαγνητικές κ.λπ. Μετράμε χοληστερίνη, παλμούς καρδιάς, ζάχαρο, βλέπουμε ακτινογραφίες. Κινητοποίηση! Προτροπές «να δεις γιατρό οπωσδήποτε!». Μάλιστα, «να μη σταθείς σε μια γνώμη. Να δεις κι άλλον γιατρό!». Για την ψυχή; «Θα γιατρέψει την πληγή ο χρόνος». «Μη δίνεις σημασία».

«Υπομονή». Κάτι τέτοια… Ε, έτσι εμπνεύστηκα το «Ψυχόμετρο». Αχ και να υπήρχε, λέω, όπως θα έλεγε ένα παιδί. Γιατί στην ουσία υπάρχει βοήθεια. Είναι η σωστή, ολοκληρωμένη ψυχοθεραπεία. Όχι η μισιακή. Γι’ αυτό και το εξώφυλλο του Γιάννη Τοκαλατζίδη το αγάπησα πολύ. Με το τσιρότο ως υπονοούμενο. Δεν γιατρεύεται η ψυχή με τσιρότα. Θέλει δουλειά μεθοδική, κόπο, αλλά τι ευλογία όταν καθαρίσει!

― Θα αποτολμήσω μια πιο προσωπική ερώτηση και φυσικά είναι στη διακριτική σας ευχέρεια να απαντήσετε ή όχι: εσείς έχετε εντοπίσει το Ground Zero της δικής σας περιπέτειας; Προσωπικά, συνηθίζω να λέω ότι γνωρίζω με ακρίβεια δευτερολέπτου τη στιγμή που νόσησα, με κίνδυνο να ακουστώ τρελή, όμως γνωρίζω τι δεν μεταβόλισε η δική μου ψυχή. Εσείς έχετε αναμετρηθεί μ’ αυτή την επίγνωση;

Αλίμονο αν δεν το είχα εντοπίσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν παλεύω μαζί του. Πολλές φορές πάω να πισωγυρίσω. Όπως οι τοξικοεξαρτημένοι. Έξις δευτέρα φύσις. Αλλά ξέρετε τι με κινητοποιεί; Η μνήμη του κεφαλιού μου φαλακρού. Όταν με θυμάμαι έτσι, λέω: ωπ! Και παρατηρώ αυτόματα από ψηλά αυτό που ζω εκείνη τη στιγμή και με ενοχλεί, με πονάει ψυχικά. Και μιλάω. Καταθέτω τη μέτρηση του Ψυχόμετρού μου. Δεν επιτρέπω να ξεπερνάνε το όριό μου. Αυτό επέτρεπα πριν κι έλεγα χαλάλι. Όχι. Αυτοπροστατεύομαι. Έχω σπουδάσει καρκίνο στο πανεπιστήμιό του, αυτό δεν είπαμε;

Αλλά με συγκινεί αυτό που λέτε. Το έχω ακούσει από ένα σωρό γυναίκες. «Γνωρίζω και τη στιγμή που νόσησα», μου λένε. Κι εγώ γνωρίζω πολλές στιγμές που χτιζόταν η νόσος μου. Το ήξερα. Το ένιωθα. Είμαι βαθιά αισιόδοξος άνθρωπος και κληρονόμησα ταλέντο ζωής από τη μαμά μου. Είμαι μαχήτρια χωρίς να το κάνω θέμα. Αυτά είναι εν μέρει ανατρεπτικοί παράγοντες. Γιατί; Υποκλινόμενη στο μεγαλείο της ζωής, έτρεχα πέραν της ενόχλησής μου από ψυχικό πόνο. Ένα «άσ’ το να πάει» από εμπεδωμένη γνώση, λόγω του θανάτου του πατέρα μου όταν ήμουν 14 ετών, ότι η ζωή είναι μικρή.

Ένα ζύγισμα σβέλτο, που ποτέ δεν έδινε προτεραιότητα στα «δικά μου», γιατί, επίσης λόγω του πόνου του θανάτου του πατέρα μου, είχα αντίληψη του πόσο σημαντικοί είναι οι άνθρωποι που μένουν δίπλα σου. Άρα πάλι ένα «άσ’ το να πάει στην ευχή», που έγινε κάποτε πολλά «άσ’ το να πάει». Πολύπλοκες οι σχέσεις. Αλλά και ευλογία μεγάλη. Ευεργετήθηκα με μια οικογένεια ευλογημένη. Κοπιάσαμε με τον σύντροφό μου, σύντροφο ζωής. Τρία παιδιά, τέσσερα εγγόνια. Που γνωριζόμαστε όλοι μας μέσα καταμέσα. Που δεν ντρεπόμαστε τη συγκίνηση. Που κάθε μας δάκρυ καταλήγει στο τέλος σε γάργαρο γέλιο. Έχουμε κοινό κωδικό χιούμορ.

― Αν θα έπρεπε να πείτε μόνο μία κουβέντα σε μια γυναίκα που ετοιμάζεται τώρα να μπει σ’ αυτή την περιπέτεια, τι θα της λέγατε;

Δεν θα έλεγα ούτε μία λέξη. Θα την αγκάλιαζα σφιχτά. Πολύ σφιχτά. Και θα είχαμε πει τα πάντα.

― Έχετε καταλάβει γιατί τα ιατρεία χημειοθεραπείας είναι πάντα στο «μείον κάτι» των νοσοκομείων; Έμπαινα κι έβγαινα με στρατιωτική πειθαρχία και ταχύτητα και δεν ρώτησα ποτέ, όμως, όταν είδα ότι «-2», «-3» ήταν και οι ηρωίδες σας, κάπως αναρωτήθηκα...

Δεν κατεβαίνουμε όροφο στο ασανσέρ. Μέσα μας κατεβαίνουμε. Πότε άλλοτε θα έχουμε αυτή την ευκαιρία; Θα σε δεις μέσα σου όροφο τον όροφο. Στο ισόγειο κάποια μέρα θα μας περιμένει καθαρή ζωή! Τι τα θέλετε, αγαπητή μου; Ζωή ζωένια.