Γιατί το λέμε Ιράν (και όχι Περσία)

Διάβασα κάπου, «Make Iran Persia Again». Χμμ… Κι εγώ θέλω να πέσουν με πάταγο και οριστικά οι αγιατολάδες, κι εγώ ονειρεύομαι να ελευθερωθεί ο λαός της χώρας —το 50% της οποίας γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν σκλάβοι: ΟΛΕΣ οι γυναίκες—, αλλά δεν κάνω κι έτσι. Πρώτον, γιατί το σύνθημα είναι παρμένο από τον Τραμπ, και οτιδήποτε έχει σχέση με τον Τραμπ (ακόμη και η καλημέρα του) είναι φασιστικό, κακό, λάθος και αναποτελεσματικό. Και, δεύτερον, γιατί το όνομα «Ιράν» δεν έχει καμία σχέση με το Ισλάμ. Απολύτως καμία όμως.

Το όνομα «Ιράν» προέρχεται από την αρχαία περσική λέξη «Aryanam» (ή «Airyanam»), που σημαίνει «Η Γη των Αρίων» ή «Η Χώρα των Ευγενών» (βλ. και παρακάτω, Σημείωση 1). Αυτή η ονομασία χρησιμοποιούνταν από τους ίδιους τους κατοίκους της περιοχής από την αρχαιότητα, πολύ πριν από την έλευση του Ισλάμ. Βρίσκεται ακόμη και σε αρχαία κείμενα του Ζωροαστρισμού. Η ονομασία «Περσία», από την άλλη, είναι ένα εξώνυμο (βλ. και παρακάτω, Σημείωση 2). Προέρχεται από την περιοχή «Παρς» (ή «Φαρς» σήμερα: «Μιλάω την τάδε γλώσσα φαρσί»), στο νοτιοδυτικό Ιράν, η οποία ήταν το κέντρο της Πρώτης Περσικής Αυτοκρατορίας, της Αχαιμενιδικής (Δυναστεία των Αχαιμενιδών, 550 π.Χ. - 330 π.Χ.). Οι αρχαίοι Έλληνες γενίκευσαν την ονομασία αυτή για ολόκληρη την αυτοκρατορία, και έτσι ο όρος «Περσία» καθιερώθηκε στη Δύση.

Ενώ λοιπόν τοπικά η χώρα ήταν γνωστή ως Ιράν από την αρχαιότητα, διεθνώς η ονομασία «Περσία» επικρατούσε μέχρι το 1935. Στις 21 Μαρτίου 1935, ο σάχης Ρεζά Παχλαβί ζήτησε επίσημα από τη διεθνή κοινότητα να αποκαλεί τη χώρα του με την εθνική της ονομασία, «Ιράν». Οι λόγοι για αυτή την αλλαγή είναι προφανείς:

Tο «Ιράν» ήταν το όνομα που χρησιμοποιούσαν ανέκαθεν οι κάτοικοι της χώρας για να αναφέρονται στην πατρίδα τους.

Καταρχάς, το «Ιράν» ήταν το όνομα που χρησιμοποιούσαν ανέκαθεν οι κάτοικοι της χώρας για να αναφέρονται στην πατρίδα τους. Κατά δεύτερον, το «Ιράν» συνδέεται άμεσα με την έννοια των «Αρίων», υπογραμμίζοντας την αρχαία κληρονομιά του έθνους. Ο Ρεζά Σάχ όμως ήθελε κυρίως να τονίσει την ιρανική ταυτότητα της χώρας και να απομακρυνθεί από την «αποικιακή» και «ανατολίτικη» χροιά που είχε αποκτήσει το όνομα «Περσία» στη Δύση. Η αλλαγή της ονομασίας, με άλλα λόγια, ήταν μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας εκσυγχρονισμού της χώρας και ενίσχυσης, ταυτόχρονα, της εθνικής υπερηφάνειας.

Σε κάθε περίπτωση, από το 1935 και μετά ο όρος «Ιράν» καθιερώθηκε ως επίσημη ονομασία της χώρας. Παρά ταύτα, ο γιος τού Ρεζά Σάχ, ο Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί, ανακοίνωσε το 1959 ότι και οι δύο όροι, «Ιράν» και «Περσία», μπορούσαν να χρησιμοποιούνται στην επίσημη αλληλογραφία, αν και το «Ιράν» παρέμεινε η κυρίαρχη ονομασία.

Το όνομα «Ιράν» δεν έχει την παραμικρή σχέση με το Ισλάμ.

Το όνομα «Ιράν», λοιπόν, δεν έχει την παραμικρή σχέση με το Ισλάμ. Προέρχεται από την αρχαία περσική γλώσσα και χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους της περιοχής πολύ πριν από την έλευση του Ισλάμ τον 7ο αιώνα μ.Χ. Το Ισλάμ έγινε η κυρίαρχη θρησκεία στην περιοχή μετά την αραβική κατάκτηση, αλλά η ονομασία της χώρας έχει πραγματικά αρχαίες ρίζες. Όσο για τη σημερινή επίσημη ονομασία της χώρας, «Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν», αυτή υιοθετήθηκε μετά την Ιρανική Επανάσταση του 1979, αντανακλώντας το νέο θεοκρατικό καθεστώς, που όλοι ευχόμαστε να πέσει. Αλλά το «Ιράν» ως βασική ονομασία προηγείται κατά χιλιετίες του Ισλάμ.

Σημείωση 1: Ο όρος «Άριοι» στην ονομασία «Η Γη των Αρίων» αναφέρεται σε αρχαίες ομάδες λαών που μιλούσαν ινδοϊρανικές γλώσσες και κατάγονταν από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας (περιοχή Πόντου-Κασπίας). Ο όρος «Άριος», που προέρχεται από το σανσκριτικό «ārya» και το αρχαίο ιρανικό «airya», ήταν ένας αυτοπροσδιορισμός που χρησιμοποιούσαν αυτές οι ομάδες για να περιγράψουν τον εαυτό τους ως «ευγενείς» ή «αριστοκράτες». Δεν αναφερόταν σε μια συγκεκριμένη φυλή με τη βιολογική έννοια, αλλά σε μια πολιτισμική και γλωσσική ταυτότητα. Τώρα, αυτοί οι λαοί μετανάστευσαν στην Ινδία (όπου αποτέλεσαν τους προγόνους των Ινδο-Αρίων) και στο ιρανικό οροπέδιο (όπου αποτέλεσαν τους προγόνους των Ιρανών). Η επέκτασή τους συνέβαλε στη διάδοση των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών σε ένα ευρύτατο γεωγραφικό φάσμα. Είναι οι πρόγονοί μας, υπό μία έννοια. Κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, ο όρος «Άριος» υιοθετήθηκε και διαστρεβλώθηκε από ρατσιστικές ιδεολογίες, κυρίως από τους Ναζί, για να περιγράψει μια υποτιθέμενη «ανώτερη φυλή» (συχνά συνδεόμενη με τους λευκούς, ειδικά δε με τους γερμανικούς λαούς), με καταστροφικές συνέπειες. Αυτή η φυλετική χρήση του όρου είναι γελοία, έωλη, επιστημονικά αβάσιμη και έχει απορριφθεί πλήρως. Όταν λοιπόν το όνομα «Ιράν» μεταφράζεται ως «Η Γη των Αρίων», καλό είναι να ξέρουμε πως γίνεται αναφορά στους αρχαίους λαούς που αυτοπροσδιορίζονταν ως «Άριοι» και εγκαταστάθηκαν σε εκείνη την περιοχή, φέρνοντας μαζί τους τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους, χιλιετίες πριν από οποιεσδήποτε σύγχρονες, ρατσιστικές παρερμηνείες του όρου.

Αυτή η φυλετική χρήση του όρου είναι γελοία, έωλη, επιστημονικά αβάσιμη και έχει απορριφθεί πλήρως. 

Σημείωση 2: Ενδώνυμα ονομάζονται στη γλωσσολογία τα ονόματα με τα οποία ένας λαός αποκαλεί τον εαυτό του, το κράτος του και τα μέρη όπου ζει. Εξώνυμα ονομάζονται τα αντίστοιχα ονόματα που χρησιμοποιούνται σε μια ξένη γλώσσα, όταν αυτά δεν ταυτίζονται με τα ενδώνυμα. Εξώνυμο, λοιπόν, είναι η ονομασία με την οποία αποκαλούν το κράτος, το έθνος ή γενικότερα τον τόπο ενός λαού άλλοι λαοί, μια ονομασία που πάντα διαφέρει από το ενδώνυμο, την ονομασία που ο ίδιος χρησιμοποιεί. Ενδώνυμο για τους Έλληνες είναι οι λέξεις Ελλάς/Ελλάδα, ενώ εξώνυμο οι λέξεις Greece, Yunanistan κλπ., ασχέτως εάν στην πραγματικότητα προέρχονται από αρχαιοελληνικά ενδώνυμα (Γραικοί και Ίωνες αντίστοιχα).

* * *

ΤΟ ΦΩΣ ΤΩΝ ΑΣΤΕΡΙΩΝ: ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ

Έβλεπα μια ταινία τις προάλλες, δεν θυμάμαι πια —ξέρετε πολύ καλά πως όλοι μπερδεύουμε πια μέσα μας ταινίες, σειρές, παλιές, καινούργιες, σαν να είναι όλες τους σκηνές από ένα παλαβό μεγα-φιλμ του Τσάρλι Κάουφαν on acid—, και σε μια νυχτερινή σκηνή οι πρωταγωνιστές ξάπλωναν στην εξοχή και κοιτούσαν το πλημμυρισμένο άστρα στερέωμα, οπότε ο ένας τους είπε κάτι σαν, «Πολλά από αυτά τα αστέρια, Κάρεν, δεν ζουν πια. Το φως τους ταξίδεψε εκατομμύρια χρόνια μέσα στις εσχατιές του διαστήματος για να φτάσει ώς εδώ, μα τώρα πια κανείς δεν μπορεί να ξέρει αν δεν έχουν κι αυτά πεθάνει. Βλέπουμε το αρχαίο, απώτατο παρελθόν τους. Βλέπουμε το χθες, τη νιότη τους. Ατενίζοντας με δέος τον νυχτερινό ουρανό, είναι σαν να κοιτάμε ένα τεράστιο, ζωντανό φωτογραφικό άλμπουμ του σύμπαντος, όπου κάθε φωτογραφία τραβήχτηκε σε διαφορετική χρονική στιγμή στο παρελθόν».

Τα άστρα που βλέπουμε στον ουρανό δεν έχουν αλλάξει ούτε κατά μία τρίχα από τη στιγμή που έστειλαν το φως τους μέχρι τη στιγμή που αυτό το φως έφτασε στα μάτια μας. 

Ανοησίες βέβαια. Τα άστρα που βλέπουμε στον ουρανό δεν έχουν αλλάξει ούτε κατά μία τρίχα από τη στιγμή που έστειλαν το φως τους μέχρι τη στιγμή που αυτό το φως έφτασε στα μάτια μας. Ή αλλιώς: μεγάλη ιδέα έχουμε για τον εαυτό μας.

Η μέση απόσταση των αστέρων που μπορούμε να παρατηρήσουμε στον νυχτερινό ουρανό με γυμνό μάτι —τα άστρα που συνθέτουν τους αναγνωρίσιμους αστερισμούς και όλα τα άλλα— κυμαίνεται από μερικές δεκάδες έως μερικές εκατοντάδες έτη φωτός. Οι περισσότεροι αστέρες που είναι ορατοί με γυμνό μάτι βρίσκονται μέσα σε μία ακτίνα 1.000 ετών φωτός μάξιμουμ από τη Γη. Ή, με άλλα λόγια: όλα τους είναι στην αυλή μας.

Δεδομένου του τεράστιου μεγέθους του Γαλαξία μας —έχει κάπου 100.000 έτη φωτός διάμετρο—, είναι στην αυλή μας μόνο από αστρονομικής απόψεως, θα μας πει κάποιος. Σωστά;

Καταρχάς, δεν θέλουμε διακοπές. Κατά δεύτερον, νά μερικά απλά στοιχεία, που λογικά τα ξέρουν όλοι οι μαθητές του δημοτικού, αλλά τα ξεχνούν οι σεναριογράφοι.

Αν και το φως ταξιδεύει με κάπου 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο στο αχανές σύμπαν, χρειάζεται πράγματι χρόνο, πολύ χρόνο, για να φτάσει σε εμάς. Για παράδειγμα, το φως από τον Ήλιο μας χρειάζεται περίπου 8 λεπτά για να φτάσει στη Γη. Αυτό σημαίνει πως, όταν κοιτάμε τον Ήλιο, βλέπουμε πώς ήταν πριν από 8 λεπτά. Αν ξαφνικά εξαφανιζόταν, εμείς θα το μαθαίναμε 8 λεπτά αργότερα. Μόνο που δεν πρόκειται να εξαφανιστεί σε 8 λεπτά, όπως δεν πρόκειται να εξαφανιστεί ούτε σε 8 αιώνες ή σε 8 χιλιετίες. Όταν είναι να αλλάξει κάτι επάνω του, θα το ξέρουμε αιώνες πριν το μάθει ο ίδιος. Το φως, πάλι, από τον πλησιέστερο αστέρα εκτός του Ηλιακού μας Συστήματος, τον Εγγύτατο Κενταύρου, χρειάζεται περίπου 4,2 χρόνια για να φτάσει σε εμάς. Άρα, τον βλέπουμε όπως ήταν πριν από 4,2 χρόνια. Και πάλι: 4 και 14 και 1014 χρόνια δεν είναι τίποτε για ένα αστέρι. Είναι σαν να αλλάζει πλευρό μία γάτα στο χαλάκι της. Ή ούτε καν.

Είναι σαν να κοιτάμε φωτογραφίες τους από το τέλος του 19ου ή τις αρχές του 20ού αιώνα. Κάτι που για ένα αστέρι δεν είναι καν παρελθόν.

Τα πέντε από τα εφτά λαμπρότερα αστέρια της Μεγάλης Άρκτου βρίσκονται σε απόσταση 80 έως 83 έτη φωτός από εμάς. Κάποια άλλα, σε απόσταση 101 και 124 ετών φωτός. Ή αλλιώς, όταν κοιτάμε τη Μεγάλη Άρκτο, βλέπουμε το φως που ξεκίνησε το ταξίδι του πριν από 80 έως 124 χρόνια. Είναι σαν να κοιτάμε φωτογραφίες τους από το τέλος του 19ου ή τις αρχές του 20ού αιώνα. Κάτι που για ένα αστέρι δεν είναι καν παρελθόν. Ο χρόνος των αστεριών δεν μπορεί να γίνει κατανοητός από το μυαλό ενός νοήμονος οργανισμού που πεθαίνει σε έναν αιώνα το πολύ, πέντε πάνω πέντε κάτω.

Ο Αντάρης, πάλι, το λαμπρότερο αστέρι του Σκορπιού, ένας κόκκινος υπεργίγας, απέχει 550 έτη φωτός από τη Γη. Το φως του ξεκίνησε το ταξίδι του γύρω στο 1475, κατά την Αναγέννηση. Και ο Ντένεμπ του Κύκνου μάς δείχνει το πρόσωπο που είχε πριν από κάπου 1.700 χρόνια, όταν αλλαξοπίστησε ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος. Όλοι αυτοί οι «χρόνοι παρέλευσης» είναι μια μικρή θολούρα στο μάτι ένα αυγουστιάτικο μεσημέρι στη θάλασσα, τίποτε παραπάνω. Όλα τα άστρα που βλέπουμε στον ουρανό, έξω από τις πόλεις, μακριά από τον θόρυβο του επίγειου φωτός, είναι γείτονες: απλώνεις το χέρι και τους φτάνεις. Και τα βλέπουμε όπως είναι σήμερα, αυτήν εδώ τη στιγμή.

Χρειάζονται τεράστια, πανίσχυρα ραδιοτηλεσκόπια για να ανιχνεύσουμε την ακτινοβολία πραγματικά μακρινών αστέρων και απόμακρων γαλαξιών. Τότε, ναι, ισχύει η ρομαντική αποστροφή του πρωταγωνιστή της ταινίας. Τότε πράγματι κοιτάζουμε το παρελθόν, και πράγματι βλέπουμε πώς ήταν το σύμπαν στα πρώτα του στάδια. Είναι σαν να έχουμε μια χρονομηχανή που μας δείχνει την παιδική ηλικία και την εφηβεία του σύμπαντος. Και, πράγματι, πολλά από τα πιο μακρινά αντικείμενα που «βλέπουμε» σήμερα με τα πιο εξελιγμένα μας μηχανήματα μπορεί να έχουν ήδη αλλάξει ή ακόμα και να έχουν εξαφανιστεί. Το φως τους είναι το μόνο που μας έχει μείνει ως απόδειξη της ύπαρξής τους στο παρελθόν.

Κι εκείνοι, άλλωστε, έτσι βλέπουν κι εμάς: όπως ήμασταν παλιά, αδιανόητα παλιά, όταν η Γη ήταν μια φλεγόμενη φιλόδοξη πέτρα που πάλευε να κρατηθεί όρθια. Τελικά, τα κατάφερε.

* * *

ΕΣΩΣΤΡΕΦΕΙΑ, Η ΣΙΩΠΗΛΗ ΔΥΝΑΜΗ

Κάποιοι αναρωτιέστε, το ξέρω τόσο καλά όσο και το όνομά μου: «Μα γιατί γράφει συνέχεια για την εσωστρέφεια αυτός, τι έχει πάθει;» Well…

Δεν ξέρω τι είναι η εσωστρέφεια, αλλά ξέρω πως μια βασική πτυχή της είναι η ηρεμία, η ενδοσκόπηση, η αναζήτηση μιας εσωτερικής γαλήνης, και η επιλεκτικότητα στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Όπως επίσης ξέρω ότι εσωστρέφεια δεν σημαίνει αντικοινωνικότητα: σημαίνει μια διαφορετική προσέγγιση στην επικοινωνία.

Σε αντίθεση με τον υπόλοιπο πληθυσμό, οι εσωστρεφείς αντλούν ενέργεια από τη μοναχικότητα. Χρειάζονται τον προσωπικό τους χώρο και χρόνο για να επαναφορτιστούν, ειδικά μετά από έντονες κοινωνικές δραστηριότητες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν απολαμβάνουν την παρέα — αντιθέτως, εκτιμούν βαθιά τις ουσιαστικές συνδέσεις με διάφορο κόσμο. Απλώς, προτιμούν την ποιότητα έναντι της ποσότητας στις σχέσεις τους και στις συζητήσεις τους.

Οι εσωστρεφείς έχουν πάθη, ενδιαφέροντα και κάπου χίλια θέματα για τα οποία είναι πρόθυμοι να μιλήσουν με ενθουσιασμό. Απλώς, δεν θα αρχίσουν μια συζήτηση περί ανέμων και υδάτων με τον πάσα ένα.

Οι εσωστρεφείς έχουν πάθη, ενδιαφέροντα και κάπου χίλια θέματα για τα οποία είναι πρόθυμοι να μιλήσουν με ενθουσιασμό. Απλώς, δεν θα αρχίσουν μια συζήτηση περί ανέμων και υδάτων με τον πάσα ένα. Όταν όμως βρουν έναν άνθρωπο με τον οποίο νιώθουν άνετα, μπορούν να γίνουν εξαιρετικά ελκυστικοί συνομιλητές. Και να του πουν πολλές λεπτομέρειες για τον Πόλεμο των Άστρων, που δεν τις είχε ξανακούσει.

Η εσωστρέφεια είναι μια έμφυτη ιδιοσυγκρασία, μια προσωπικότητα — όχι μια αδυναμία. Είναι η ικανότητα να σκέφτεσαι βαθιά, να παρατηρείς λεπτομέρειες που οι άλλοι χάνουν· είναι μια ήσυχη δύναμη, που βρίσκεται στη βάση της δημιουργικότητας και της ενσυναίσθησης.

Και ιδού, συγκεντρωμένα, κάποια από τα πιο βασικά χαρακτηριστικά των εσωστρεφών ανθρώπων:

1. Αντλούν ενέργεια από τη μοναχικότητα: Γεμίζουν τις μπαταρίες τους περνώντας χρόνο μόνοι τους ή σε ένα ήσυχο περιβάλλον.
2. Προτιμούν λίγες και καλές σχέσεις: Έχουν έναν μικρό κύκλο φίλων, αλλά οι σχέσεις τους αυτές είναι ουσιαστικές.
3. Σκέφτονται πριν μιλήσουν: Επεξεργάζονται τις σκέψεις τους εσωτερικά πριν τις εκφράσουν.
4. Είναι καλοί ακροατές: Δίνουν προσοχή σε αυτά που λένε οι άλλοι και, συχνά, αυτά που ακούν τούς αγγίζουν κατάβαθα.
5. Δεν απολαμβάνουν τις μεγάλες συγκεντρώσεις: Οι εκδηλώσεις με πλήθη, οι «μαζώξεις» και τα πάρτι τούς κουράζουν πολύ εύκολα.
6. Είναι επιλεκτικοί στην κοινωνική τους δραστηριότητα: Θα το σκεφτούν δέκα φορές πριν διαθέσουν κάπου την «κοινωνική τους ενέργεια».
7. Είναι στοχαστικοί και αναλυτικοί: Τους αρέσει να σκέφτονται βαθιά και να αναλύουν όλες τις καταστάσεις.
8. Είναι παρατηρητικοί: Δίνουν προσοχή στις λεπτομέρειες και στο περιβάλλον τους.
9. Είναι ευαίσθητοι στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος: Μπορεί να υπερφορτωθούν εύκολα από μία σειρά εξωτερικά ερεθίσματα που άλλους δεν τους πειράζουν καθόλου (π.χ. δυνατούς ήχους ή έντονα φώτα, ή ένα παιδάκι που τσιρίζει στο διπλανό τραπέζι).
10. Είναι δημιουργικοί και, τρόπον τινά, εσωτερικά πλούσιοι: Συχνά έχουν έντονη φαντασία, και το δείχνουν στην πράξη.
11. Εκφράζονται καλύτερα γραπτώς: Βρίσκουν πολύ πιο εύκολο, πολύ πιο αποτελεσματικό και πολύ πιο δίκαιο και πολιτισμένο να επικοινωνούν τις σκέψεις τους μέσω του γραπτού λόγου παρά τού προφορικού.
12. Προτιμούν τα ήσυχα χόμπι: Έλκονται από δραστηριότητες που απαιτούν συγκέντρωση και γίνονται ατομικά ή σε μικρές ομάδες, όπως η ανάγνωση, η ζωγραφική, το gaming, οι δρόμοι μεγάλων αποστάσεων, ή η κηπουρική.
13. Προσανατολίζονται στην ουσία: Δεν τους αρέσει η καφενειακή κουβέντα, το small talk, οι αερολογίες και τα φληναφήματα — αντ’ αυτών, προτιμούν συζητήσεις με ουσία και βάθος.
14. Αποφεύγουν τα… φώτα της δημοσιότητας: Δεν τους ενδιαφέρει να είναι το επίκεντρο της προσοχής και αισθάνονται τρομερά άβολα όταν τύχει να βρεθούν σε τέτοιες καταστάσεις.
15. Ενεργούν με σύνεση: Πριν αναλάβουν δράση, σκέφτονται διεξοδικά τις πιθανές συνέπειες και τις τυχόν εναλλακτικές οδούς.
16. Είναι πιστοί και αξιόπιστοι: Εάν επενδύσουν σε μια φιλία ή σε μία σχέση, θα μείνουν εκεί.
17. Είναι δύσκολο να τους γνωρίσεις σε βάθος αρχικά: Θα χρειαστεί χρόνος για να ανοιχτούν σε νέους ανθρώπους και να δείξουν τον πραγματικό τους εαυτό.
18. Διαθέτουν μεγάλες ποσότητες αυτογνωσίας: Συχνά έχουν βαθιά κατανόηση του εαυτού τους, των συναισθημάτων τους και των αναγκών τους, λόγω του χρόνου που περνούν σε ενδοσκόπηση — αλά γιόγκι.
19. Προτιμούν την ποιότητα έναντι της ποσότητας: Αυτό ισχύει τόσο στις σχέσεις τους όσο και στις δραστηριότητες που επιλέγουν να κάνουν — ακόμη και στα χαζοπράγματα που αγοράζουν.
20. Χρειάζονται χρόνο για ανάκαμψη: Μετά από έντονες κοινωνικές δραστηριότητες ή περιόδους με πολλά ερεθίσματα, έχουν απόλυτη ανάγκη να μείνουν για πολλή ώρα (ή και για πολλές μέρες) μόνοι τους για να επανέλθουν στις εργοστασιακές ρυθμίσεις. Δεν θέλουν να σας δουν τότε.

Με δυο λόγια: It’s a peaceful life.

* * *

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

John Connolly, «Τα Όργανα του Σκότους» (μετάφραση Χριστίνα Ριζοπούλου, Εκδόσεις Bell)

Η σειρά μυθιστορημάτων του John Connolly με πρωταγωνιστή τον ιδιωτικό ερευνητή Τσάρλι Πάρκερ, που ξεκίνησε με το «Κάθε Νεκρό Πράγμα» το 1999, είναι η κορυφαία και πιο επιδραστική στο είδος του αστυνομικού θρίλερ με υπερφυσικά στοιχεία. Και υπάρχουν πολλοί και καλοί λόγοι γι’ αυτό.

Νομίζουμε πως το πρώτο και κύριο είναι η ατμόσφαιρα των βιβλίων: αυτή η βαθιά, σκοτεινή ατμόσφαιρα στην οποία μπαίνεις κρατώντας μόνο έναν φανό χειρός, σαν σε ομίχλη. Ο Κόνολι εξερευνά τη φύση του κακού, την ηθική πολυπλοκότητα και τις ψυχολογικές πτυχές του βίαιου εγκλήματος, ενσωματώνοντας στοιχεία τρόμου και μεταφυσικής με έναν τρόπο που τον κάνει να φαίνεται απλός, οργανικός, προφανής — αν και πάντα αφήνει μισάνοιχτα κάποια «παράθυρα» γεμάτα υπονοούμενα. Για να το πούμε αλλιώς, ο Κόνολι έχει φέρει την παλιά, καλή Ιρλανδία, σε αμερικανικό έδαφος.

Για να το πούμε αλλιώς, ο Κόνολι έχει φέρει την παλιά, καλή Ιρλανδία, σε αμερικανικό έδαφος.

Δεύτερο, και εξίσου βασικό, στοιχείο είναι οι πολύπλοκοι και άρτια ανεπτυγμένοι χαρακτήρες. Ο ίδιος ο Τσάρλι Πάρκερ είναι ένας βασανισμένος άνθρωπος, στοιχειωμένος από την τραγική απώλεια της οικογένειάς του. Η εξέλιξή του μέσα στη σειρά είναι ένα βασικό, πυρηνικό της θέμα, καθώς τον βλέπουμε να μεταμορφώνεται από έναν οργισμένο άντρα σε μια φιγούρα που επιδιώκει τη δικαιοσύνη. Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες πάλι, και βασικά οι Λούις και Έιντζελ, δύο από πολλές απόψεις ιδιόρρυθμοι εγκληματίες που γίνονται βοηθοί του Πάρκερ, είναι εξαιρετικά καλά ανεπτυγμένοι και αγαπητοί στους αναγνώστες, προσφέροντας χιούμορ και (αν μας επιτρέπεται: ένα σεξπιρικό) βάθος.

Από εκεί και πέρα, αυτό που ξεχωρίζει τον Κόνολι είναι η εις βάθος έρευνα που κάνει κάθε φορά: δεν υπάρχει καμία λεπτομέρεια στην οποία θα σκοντάψει κανείς. Όχι στα βιβλία του Τσάρλι Πάρκερ. Αλλά υπάρχει και βία βέβαια. Και κάμποσες ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Δεν μπορούσε και δεν έπρεπε να γίνεται διαφορετικά: αυτά είναι πράγματα αναπόσπαστα από το είδος, και φυσικά από την εξερεύνηση του κακού. Εννοείται επίσης πως ο Κόνολι είναι γνωστός για το ποιητικό και —το ξαναλέμε— ατμοσφαιρικό του ύφος. Αλλά και για την ακρίβεια στις περιγραφές του: ο άνθρωπος είναι άψογος. Ένας συγγραφέας που ξέρει καλά την τέχνη του, και δεν κουράζεται ποτέ να το αποδεικνύει.

Η σειρά θρίλερ με τον Τσάρλι Πάρκερ συνδυάζει με μοναδικό τρόπο αστυνομικό μυστήριο, αγωνία και τρόμο, όλα μαζί σε μία μοναδική και καθηλωτική, χορταστική αφήγηση. Παρόλο που κάθε μυθιστόρημα μπορεί να διαβαστεί αυτόνομα, ο αναγνώστης θα εκτιμήσει πλήρως την πολυπλοκότητα των χαρακτήρων και των θεμάτων μόνο αν διαβάσει τα βιβλία με τη σειρά.

Μιλάμε για ένα λογοτεχνικό σύμπαν, όπου το προσωπικό και το συλλογικό παρελθόν επηρεάζει βαθιά τους χαρακτήρες, δίνοντάς τους υπόσταση και ζωή.

Μιλάμε για ένα λογοτεχνικό σύμπαν εδώ, όπου το προσωπικό και το συλλογικό παρελθόν επηρεάζει βαθιά τους χαρακτήρες, δίνοντάς τους υπόσταση και ζωή. Η σειρά —μπεστ-σέλερ σε όλο τον κόσμο— απευθύνεται σε αναγνώστες που απολαμβάνουν τις σκοτεινές ιστορίες, τους περίπλοκους χαρακτήρες και την ατμοσφαιρική γραφή, και αγαπούν την ανάμειξη του πραγματικού με το υπερφυσικό. Δηλώνουμε αμετανόητοι φαν.

Τα «Όργανα του Σκότους», που μόλις κυκλοφόρησαν σε μετάφραση της Χριστίνας Ριζοπούλου —πάντα βέβαια από τις Εκδόσεις Bell—, είναι το 21ο βιβλίο της σειράς. Θα απολαύσουμε πολλά ακόμη: ο Κόνολι είναι μόλις 57 ετών.

• Διαβάστε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:

Mακριά από τη μελαγχολική ατμόσφαιρα που τύλιγε το Μοντέλο 174 –και από εκείνους που φυλούσαν τα μυστικά του–, μια γυναίκα καθόταν στη γωνιά όπου έπαιρνε το πρωινό της, στη μικρή αγροικία της έξω από το Χέινσβιλ, στη νοτιοανατολική πλευρά της Κομητείας Αρούστουκ. Τα παράθυρα του σπιτιού ήταν τόσο μικρά, ώστε τα δωμάτιά του ήταν πάντα μισοσκότεινα, αλλά αυτό δεν την ενοχλούσε. Δεν της άρεσε ποτέ η λιακάδα και δε δεχόταν επισκέπτες. Για την ακρίβεια, περισσότερο από μία δεκαετία τώρα ζούσε σαν ερημίτισσα, και σπάνια έβγαινε από τα όρια της πόλης της· μόνο όταν το απαιτούσαν δουλειές ή θέματα υγείας. Λεγόταν Σαμπίν Ντρου, και το όνομά της ήταν κάποτε, για ένα διάστημα, γνωστό σε πολλούς. Η κουζίνα της Σαμπίν έβλεπε προς το Δάσος του Χέινσβιλ, δίπλα στην Εθνική Οδό 2Α, που θεωρούνταν ένας από τους πιο επικίνδυνους δρόμους της κομητείας. Στη διάρκεια του παγωμένου χειμώνα, οι οδηγοί που δε γνώριζαν τη φήμη της έπαιρναν συχνά τις κλειστές στροφές της πολύ γρήγορα. Αν ήταν τυχεροί, κατέληγαν σε κάποιο χαντάκι· αν δεν ήταν, κατέληγαν σε κοιμητήριο. Μάλιστα, ο Ντικ Κέρλες, γνωστός ως Τάμπλγουιντ Κιντ –γέννημα θρέμμα του Αρούστουκ και ο πιο διάσημος τραγουδιστής κάντρι της Πολιτείας–, είπε ένα τραγούδι γραμμένο για την Εθνική 2Α, το «A Tombstone Every Mile». Ο Ντικ γνώριζε καλά το δρόμο, επειδή για ένα διάστημα, όταν δεν κέρδιζε πολλά από τη μουσική, οδηγούσε φορτηγά που μετέφεραν ξυλεία. Αφαίρεσαν το μεγαλύτερο μέρος του στομαχιού του Ντικ το 1975, ένα χρόνο αφότου σταμάτησε να πίνει και ένα χρόνο πριν ανακαλύψει τον Ιησού, αλλά ο καρκίνος τον νίκησε τελικά. Έτσι ήταν ο Γερο-Θάνατος, είχε ανακαλύψει η Σαμπίν. Μπορούσες να τον ξεγελάσεις, να τον αποφύγεις για ένα διάστημα, και χωρίς να θυμώσει μαζί σου. Ήξερε πως θα σε συναντούσε πάλι, και εν τω μεταξύ είχε αρκετή δουλειά για να τον κρατάει απασχολημένο όσο περίμενε.

• Νά και το οπισθόφυλλο:

Στο Μέιν, η Κολίν Κλαρκ κατηγορείται για το χειρότερο έγκλημα που μπορεί να διαπράξει μια μητέρα: την απαγωγή και την πιθανή δολοφονία του παιδιού της. Όλοι –φιλόδοξοι πολιτικοί σε χρονιά εκλογών, σκληροτράχηλοι αστυνομικοί, απλοί άνθρωποι– έχουν άποψη για την υπόθεση, και οι περισσότεροι πιστεύουν ότι είναι ένοχη. Όχι όμως όλοι. Την Κολίν υπερασπίζεται ο δικηγόρος Μόξι Κέιστιν, και μαζί του δουλεύει ο ιδιωτικός ντετέκτιβ Τσάρλι Πάρκερ, ο οποίος αντιλαμβάνεται πως αυτή η υπόθεση έχει και άλλες πλευρές. Πλευρές στις οποίες εμπλέκονται ένας σύζυγος πολύ πρόθυμος να δεχτεί την ενοχή της γυναίκας του, ένα μέντιουμ που προσπαθεί να αποκατασταθεί έπειτα από μια ντροπιαστική αποτυχία στο παρελθόν, και ένα μυστηριώδες παλιό σπίτι στα δάση του Μέιν που δε θα έπρεπε να είχε χτιστεί ποτέ. Ένα σπίτι, και ό,τι κατοικεί κάτω από αυτό…

• Και ένα μικρό βιογραφικό του συγγραφέα:

Ο Τζον Κόνολι γεννήθηκε στο Δουβλίνο το 1968, σπούδασε αγγλική φιλολογία και δημοσιογραφία και εργάστηκε για πέντε χρόνια στους Irish Times, όπου αρθρογραφεί τακτικά μέχρι σήμερα. Σε ηλικία είκοσι εννέα ετών, υπέβαλε προς έκδοση το πρώτο του μυθιστόρημα, «Κάθε Νεκρό Πράγμα». Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1999. Σε χρόνο ρεκόρ, μπήκε σε όλες τις λίστες των μπεστ σέλερ και στη συνέχεια απέσπασε το αμερικανικό Βραβείο Σέιμους καλύτερου αστυνομικού μυθιστορήματος, το οποίο για πρώτη φορά απονεμόταν σε μη Αμερικανό συγγραφέα. Ο Κόνολι συνέχισε την πορεία του με εντυπωσιακό τρόπο. Τα μυθιστορήματά του μεταφράζονται σε δεκάδες γλώσσες, ενώ συχνά τον αποκαλούν «ο Δουβλινέζος που γράφει σαν Αμερικανός», επειδή τοποθετεί τη δράση των μυθιστορημάτων του στις ΗΠΑ με απίστευτη άνεση και αυθεντικότητα. Ιδιοφυής σκηνοθέτης της φρίκης αλλά και εξαιρετικός τεχνίτης της γραφής, ξεχωρίζει απ’ όλους τους ομότεχνούς του για το μοναδικό του στιλ, που συνδυάζει το νουάρ με το μεταφυσικό στοιχείο, και την αγωνιώδη πλοκή της περιπέτειας με την κατάδυση στα σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης ψυχής.

Βρείτε το στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.

* * *

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Σάββατο, κάθε Κυριακή, και κάθε Τετάρτη. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε να μας πείτε ή να μας ρωτήσετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.