Τενεκεδένιο Σχολείο στην Τούμπα: Η ιστορία του εμβληματικού σχολείου που ίδρυσαν οι πρόσφυγες του 1922
Καρμικό. Με έβγαλε ο δρόμος τις προάλλες από το Τενεκεδένιο Σχολείο της Τούμπας, που, βαμμένο σε τόνο μαβί ροζουλί, χρωματικά ταιριάζει φίνα με τα πουλάκια που τιτιβίζουν φιλοξενούμενα στο 56ο Νηπιαγωγείο. Λίγο αργότερα έπεσε στα χέρια μου η έκδοση «Το Τενεκεδένιο Σχολείο της Θεσσαλονίκης - Το σχολείο των προσφύγων», υπογραφή Ελένη Γρ. Τζιούτζια (Θεσσαλονίκη 2002, Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης). Ο τόμος είναι συγκινητικός και απίστευτα μεστός.
Η παλιά δασκάλα του διάσημου Τενεκεδένιου μίλησε με πρώην απόφοιτους που πολλοί από αυτούς κρατούσαν σκούφια από την πρώτη γενιά προσφύγων που ήρθε από τη Σμύρνη το ’22. Η έκδοση, χάρις στο πρωτογενές φωτογραφικό υλικό, δεν περιγράφει μόνο την ιστορία του Τενεκεδένιου αλλά κι όλης της Τούμπας καθώς δειλά σήκωνε κεφάλι σε εκείνη τη θλιβερή, δύσθυμη και τσακισμένη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου. Το Τενεκεδένιο, για όσους δεν κατέχουν από Τούμπα, έχει βαριά και βαθιά ιστορία. Το σχολείο κουβαλά ένα υπέρτατα αξιακό φορτίο, η ιστορία του είναι συνυφασμένη με τη μοίρα αυτών που μέσα στις λάσπες και την εχθρική απαξίωση από τους μπαγιάτηδες, κατάφεραν όχι μόνο να σταθούν όρθιοι αλλά και να προοδεύσουν δημιουργώντας την περηφάνεια και την αυτοτέλεια της συνοικίας. Παραθέτω ένα απόσπασμα του βιβλίου για όσους Τουμπιώτες ή μη ξέχασαν ή τους διαφεύγει με πόσο πόνο και στερήσεις πήρε μπροστά η ζωή σε αυτά τα μέρη.
«Καθώς καταλάγιαζαν οι καταστάσεις και ηρεμούσαν τα πράγματα, αναδεικνύονταν καλύτερα και ευκρινέστερα τα προβλήματα των προσφύγων της Θεσσαλονίκης. Εκτός από τη διατροφή και τη στέγαση, οι πρόσφυγες έπρεπε να βρουν εργασία για να επιβιώσουν αξιοπρεπώς, αλλά και να διοχετεύσουν τη ζωντάνια και τη δημιουργικότητα που κουβαλούσαν μέσα τους. Έπρεπε όμως να φροντίσουν και τα παιδιά τους, να τους εξασφαλίσουν παιδεία και γνώση. Έτσι προέκυψε γρήγορα και το πρόβλημα της εκπαίδευσης των χιλιάδων προσφυγόπουλων της Θεσσαλονίκης. Πώς θα εξασφαλιζόταν όμως όλη η αναγκαία υποδομή σε σχολεία και διδακτικό προσωπικό; Οι πρόσφυγες λοιπόν που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Τούμπας έπρεπε να χτίσουν ένα σχολείο κι αυτοί για να αντιμετωπίσουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες των βλαστών τους. Σχολικό κτήριο διαθέσιμο δεν υπήρχε στον συνοικισμό, ούτε φυσικά και χρήματα για να λειτουργήσει ένα καινούργιο εκπαιδευτήριο, η δε Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, καθώς το άρθρο 15 του καταστατικού της δεν επέτρεπε να διατίθενται κονδύλια από τα κεφάλαιά της για φιλανθρωπικούς σκοπούς, ή για την ίδρυση σχολείων, παρά μόνο για την αποκατάσταση των προσφύγων σε παραγωγικά έργα και για την ενίσχυσή τους με εφόδια ζωής.
Το Τενεκεδένιο Σχολείο σήμερα
»Έτσι το πρώτο σχολείο των προσφύγων στην Τούμπα ιδρύθηκε το 1923 και στεγάστηκε πρόχειρα μέσα στο προαύλιο του Ορφανοτροφείου “Μέγας Αλέξανδρος”. Ήταν μια αποθήκη φτιαγμένη πρόχειρα από τενεκέδες. Χιλιάδες τενεκέδες κηροζίνης, που σκούριαζαν αφημένοι από τους συμμάχους κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτέλεσαν το δομικό υλικό για τη δημιουργία του συνοικισμού, οπότε “Τενεκεδένιο” σχολείο το ονόμασαν και αυτό που έτσι πέρασε στην εκπαιδευτική ιστορία της Θεσσαλονίκης. Η πρωτοβουλία για τη δημιουργία του σχολείου οφείλεται στην Τεκτονική Στοά “Μέγας Αλέξανδρος”. Στο επετειακό λεύκωμα για τα 75 χρόνια της ίδρυσης της Στοάς διαβάζουμε: Την 18η Οκτωβρίου 1923 επτά αδελφοί μέλη της Στοάς “Φίλιππος Θεσσαλονίκης” ιδρύουν τη Στοά “Μέγας Αλέξανδρος”. Πολύ σύντομα ο αριθμός των μελών αυξήθηκε και σχεδόν από την ίδρυσή της η Στοά έστρεψε την προσοχή της στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου που τότε, λόγω των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, δυστυχώς ήταν πολύς. Στον συνοικισμό της Τούμπας αποστέλλοντο οι καταφθάνοντες πρόσφυγες και εστεγάζοντο σε εγκατελειμένα συμμαχικά ξύλινα υπόστεγα. Τα ορφανά όμως παιδιά, τα οποία ακολουθούσαν και αυτά τους πρόσφυγες, εξακολουθούσαν να μένουν απροστάτευτα και καταδικασμένα σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες επιβίωσης. Η Στοά αποφάσισε να στήσει ένα μικρό πρόχειρο σχολείο με ένα μικρό συσσίτιο για τα ορφανά. Το σχολείο αυτό έφερε την επιγραφή: “Όστις ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μίαν φυλακήν”. Το σχολείο που από το 1923 ως το 1930 ονομαζόταν “Μεικτή Δημοτική Σχολή Τούμπας της Τεκτονικής Στοάς Μέγας Αλέξανδρος”, ήταν από την ίδρυσή του μέχρι το 1926 τετρατάξιο. Από το σχολικό έτος 1927 - 1928 προστέθηκαν ακόμα δυο τάξεις (Ε’ και ΣΤ’), οι οποίες στεγάστηκαν σε οίκημα που κτίσθηκε παραπλεύρως του Τενεκεδένιου και ήταν από αμίαντο. Η Στοά κάλυπτε μέρος των δαπανών, κυρίως τις αμοιβές των δασκάλων του σχολείου, αλλά και ενός άλλου σχολείου που ιδρύθηκε στην περιοχή Χαριλάου. Τα υπόλοιπα έξοδα καλύπτονταν από δωρητές μεταξύ των οποίων και η Αμερικανίδα Mrs Malthus, μέλος της αποστολής του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού. Στο Τενεκεδένιο Σχολείο φοιτούσαν προσφυγόπουλα των δυο φύλων που είχαν έρθει από τη Μ. Ασία, αλλά αργότερα και τα προσφυγόπουλα όλης της περιοχής της Τούμπας παρέμειναν στον ίδιο χώρο μέχρι και το 1936. Οι συνθήκες βέβαια που επικρατούσαν σ’ αυτό κάθε άλλο παρά ιδανικές ήταν. Ενδεικτική είναι η επιστολή που φιλοξένησε η “Εφημερίς των Βαλκανίων” (29-1-1929)».
Τα χάλια του σχολείου του συνοικισμού Τούμπας - Η παράγκα εντός της οποίας καταστρέφονται τα παιδιά
«Κύριε Διευθυντά, Εις την Τούμπαν υπάρχει ένα σχολείο εις το οποίο φοιτούν 418 παιδιά και είναι από τενεκέδες, μια παράγκα όπου ούτε για αχυρώνας δεν κάνει, από το κρύο παγώνουν τα παιδιά μας μέσα και το καλοκαίρι, όταν πυρακτώνουν από τη ζέστη οι λαμαρίνες, δεν μπορούν να κάτσουν ούτε λεπτό. Εις έξι τάξεις, έχει δύο διδασκάλους και δύο διδασκάλισσες και κάνουν 7 ώρες μάθημα, διότι είναι ελλιπές. Όργανα εποπτικά και άλλα εφόδια απαραίτητα δι’ ένα σχολείο ελλείπουν παντελώς, ούτε υπάρχει δε ελπίς να αποκτηθούν με την επιδεικνυόμενη αδιαφορία των αρμοδίων. Η οικτρά κατάστασις της παράγκας που αποτελεί αίσχος δια την εκπαίδευσιν και την κοινωνίαν είναι καταστρεπτική δια την υγείαν των μικρών μας. Ενώ περισυλλέγονται δια να σωθούν από τη διαφθοράν και να μορφωθούν, ρίπτονται εις τους όνυχας του θανάτου. Ζητούμε από τη Διεύθυνση Προνοίας όπως μας παραχωρήσει τρεις Γερμανικούς οικίσκους προς στέγασιν όλων των τάξεων της σχολής δια να σωθούν τα παιδιά μας παρά να γίνουν φθισικά, διότι χειροτέρα αθλιότης σχολείου δεν υπάρχει.
Μεθ υπολήψεως, Αν. Μανιάτης και πολλοί γονείς»
Προσφυγόπουλα σε αίθουσα διδασκαλίας, 1925. Συλλογή Τ. Μαυρίδη.
Πρέπει να προσθέσουμε επίσης ότι το 1923 η ελονοσία που μάστιζε τον συνοικισμό έπληξε σοβαρά το σχολείο. Από τα 600 παιδιά που φοιτούσαν σ’ αυτό, πάνω από 200 αρρώστησαν, 6 έχασαν τη ζωή τους και πολλά εξακολουθούσαν να μένουν κλινήρη μέχρι και τις αρχές του επόμενου διδακτικού έτους όπως αναφέρει η «Εφημερίς των Βαλκανίων» στις 7/9/1923.
Παράγκα στην Τούμπα, φτιαγμένη με τοίχους από ξύλα καπακωτά, όπως τα κεραμίδια. Συλλογή Νίκου Καραντώνη
Το 1936 το σχολείο μεταφέρθηκε έξω από τον αύλειο χώρο του Ορφανοτροφείου, σε κοντινή απόσταση, στη συμβολή των οδών Πυλαίας 1 και Βιζύης στην Άνω Τούμπα. Παρέμεινε ως 21ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης μέχρι το 2001 και στη συνέχεια μεταφέρθηκε σε καινούργιο κτήριο στη συμβολή των οδών Τσέλιου και Τσιαπάνου γωνία. Μετά τη μεταφορά του, στο Τενεκεδένιο συστεγάστηκαν τα 56ο, 86ο, 114ο και 115ο Νηπιαγωγείο, τα οποία συγχωνεύτηκαν διοικητικά κι έτσι δημιουργήθηκε το 56ο, το μαβί-ροζουλί, που συνεχίζει να διατηρεί στην πινακίδα του την ιερή λέξη Τενεκεδένιο.
«Ο νεκρός Αμάτους αγκαλιάζει αυτή τη γη. Η Λουζιτανία είναι η πατρίδα του, αλλά ο μοναχικός του τάφος είναι η Μακεδονική γη μακριά από την πατρίδα του»
32°
