Πυρηνικά όπλα και υποκρισία

Ο Τζέρεμι Κόρμπιν, πρώην επικεφαλής του Βρετανικού Εργατικού Κόμματος, έχει δηλώσει πως η αντίθεση των δυτικών χωρών στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, αλλά όχι σ’ εκείνο του Ισραήλ, είναι «προβληματική». Πράγματι, καθώς το Ισραήλ δεν έχει υπογράψει τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων (NPT), έχουν ακουστεί κατά καιρούς καταγγελίες για την προνομιακή του αντιμετώπιση: το 2015 ο Νόαμ Τσόμσκι έλεγε ότι, αν και δεν έχει αποδειχθεί παραβίαση της NPT εκ μέρους του Ιράν, το ιρανικό καθεστώς δέχεται αφόρητη πίεση, ενώ άλλες χώρες παραβιάζουν την ΝΡΤ χωρίς να υφίστανται κυρώσεις. Για τον Τσόμσκι η ανησυχία για το πυρηνικό οπλοστάσιο του Ιράν δείχνει την παροιμιώδη υποκρισία των δυτικών χωρών — ο Αμερικανός διανοητής δεν λαμβάνει υπόψη ότι, ακόμα και σήμερα, είναι πιθανότερο, για λόγους σχετικούς με το πολίτευμα, να λάβει την ολέθρια πρωτοβουλία το Ιράν ή η Ρωσία παρά οι ΗΠΑ. Κι αυτό παρά τις πρόσφατες θεσμικές παρεκκλίσεις της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ.

Η πυρηνική υποκρισία της Δύσης: Η Συνθήκης Μη Διάδοσης και η περίπτωση του Ιράν

Σύμφωνα με τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών του 1968, αναγνωρίζονται ως πυρηνικές δυνάμεις πέντε χώρες, οι οποίες είχαν πραγματοποιήσει πυρηνικές δοκιμές πριν από το 1967. Στην πραγματικότητα, η διάχυτη δυστυχία γύρω από την ιδέα «mutually assured destruction» έχει τις ρίζες της στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και στον Ψυχρό Πόλεμο που ακολούθησε. Όπως είναι γνωστό, οι ΗΠΑ έριξαν ατομικές βόμβες στην Ιαπωνία το 1945, ενώ τρία χρόνια αργότερα η Σοβιετική Ένωση, αφού ανακοίνωσε ότι κατείχε πυρηνικά όπλα ως «μόχλευση αποτροπής», άρχισε να οργανώνει διεθνή κινήματα για την αποπυρηνικοποίηση και την ειρήνη. Αυτά τα κινήματα ενείχαν κάποια υποκρισία, εφόσον το αμερικανικό πυρηνικό οπλοστάσιο θεωρείτο επιθετικό, ενώ το σοβιετικό αμυντικό. Στη συνέχεια, το 1952 πυρηνική δύναμη έγινε η Βρετανία· το 1960 η Γαλλία ολοκλήρωσε ένα αυτόνομο πυρηνικό πρόγραμμα (Force de frappe) και το 1964 στις πυρηνικές δυνάμεις προσετέθη η Κίνα, η οποία είναι σήμερα η ταχύτερα αναπτυσσόμενη χώρα και σ’ αυτόν τον τομέα. Το 1968 τα συμβαλλόμενα μέρη της ΝΡΤ διαβεβαίωσαν τη διεθνή κοινότητα ότι τα πυρηνικά όπλα ήταν απλώς «deterrent» — πράγματι, από το 1945 δεν έχει γίνει χρήση πυρηνικών.

Μερικοί διεθνείς παίκτες δεν υπέγραψαν την NPT ή την παραβίασαν και ανέπτυξαν πυρηνικό οπλοστάσιο. Η Ινδία ξεκίνησε δοκιμές από το 1974, πράγμα που οδήγησε στο πυρηνικό πρόγραμμα του ανταγωνιστικού Πακιστάν, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1998. Το 2003 η Βόρεια Κορέα αποχώρησε από την NPΤ και τώρα ισχυρίζεται ότι οι δοκιμές που άρχισε από το 2006 έχουν ολοκληρωθεί με επιτυχία. Το Ισραήλ, αν και υιοθετεί πολιτική «στρατηγικής ασάφειας» —δεν επιβεβαιώνει, ούτε αρνείται ότι κατέχει πυρηνικά—, φέρεται να διαθέτει 80-90 πυρηνικές κεφαλές και υλικά για άλλες τόσες. Όσο για το Ιράν, το 1968 υπέγραψε τη συνθήκη ως μη πυρηνικό κράτος —και την επικύρωσε το 1970— πλην όμως, τότε το Ιράν δεν ήταν το Ιράν· ήταν η Περσία του Σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί, μια χώρα-σύμμαχος των ΗΠΑ. Εφόσον ο Σάχης παραμένει το πιο μισητό πρόσωπο στη μαύρη λίστα των μουλάδων και εφόσον η εποχή του δεν αναγνωρίζεται ως εθνική ιστορική συνέχεια, οι συνθήκες που υπεγράφησαν τότε θεωρούνται μη δεσμευτικές.

Η υπογραφή του Σάχη είχε κάποιο νόημα. Καθώς η NPT επιτρέπει στα μη πυρηνικά κράτη πρόσβαση σε πυρηνική τεχνολογία για ειρηνικούς σκοπούς (ενέργεια, ιατρική, γεωργία) και προβλέπει μεταφορά τεχνογνωσίας και υλικών εκ μέρους των πυρηνικών κρατών υπό την εποπτεία της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA), η κυβέρνηση του Σάχη φιλοδοξούσε να συμμετάσχει στο κλαμπ των τεχνολογικά αναπτυσσόμενων χωρών. Η υπογραφή της NPT προσέδιδε στο Ιράν διεθνές κύρος: στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου ήταν σημαντικό να δείχνεις συμμόρφωση στο παγκόσμιο πλαίσιο μη διάδοσης. Αυτή η συμμόρφωση σήμαινε δικαίωμα του Ιράν να προστατεύεται νομικά εντός του συστήματος της παγκόσμιας ισορροπίας υπό τον όρο βεβαίως να μην κατασκευάσει ή αποκτήσει πυρηνικά όπλα, να δέχεται τους ελέγχους της IAEA και να δηλώνει όλες τις πυρηνικές του δραστηριότητες. Οι μουλάδες δεν προχώρησαν σε καμιά επίσημη κίνηση σχετικά με την ΝΡΤ· θεωρητικά η χώρα παραμένει συμβαλλόμενο μέρος της συμφωνίας, και τώρα, μετά την επίθεση του Ισραήλ, προτίθεται να αποχωρήσει.

Αν και το κλισέ περί «ισορροπίας του τρόμου» ισχύει, ασταθείς χώρες με απολυταρχικές κυβερνήσεις είναι πιο επικίνδυνες από τη Βρετανία ή τη Γαλλία

Αν και η NPT δέσμευσε τα υπάρχοντα πυρηνικά κράτη να αφοπλιστούν «σταδιακά», αυτό δεν συνέβη· συνέβησαν άλλες συμφωνίες, όπως η περί Ολικής Απαγόρευσης Πυρηνικών Δοκιμών (1996) η οποία δεν εφαρμόστηκε, καθώς και διμερείς μεταξύ ΕΣΣΔ-ΗΠΑ: δύο από αυτές εφαρμόστηκαν εν μέρει, ενώ οι υπόλοιπες σκόνταψαν σε σκληροκέφαλα γεγονότα. Από την πιο πρόσφατη, τη New START (2010), που προβλέπει ανώτατο όριο 1.550 αναπτυγμένων κεφαλών ανά χώρα (είναι πάρα πολλές), η Ρωσία ανέστειλε τη συμμετοχή της το 2023. Το 2015, μια ειδική συμφωνία για το Ιράν (η JCPOA) προέβλεπε κάποιους περιορισμούς —εμπλουτισμό έως 3,67%, 300 κιλά ουρανίου, επιθεωρήσεις— με αντάλλαγμα την άρση των κυρώσεων (της απαγόρευσης πρόσβασης στο δολάριο και στο διεθνές τραπεζικό σύστημα SWIFT, των περιορισμών στις εξαγωγές πετρελαίου και των επενδύσεων των ΗΠΑ και της ΕΕ). Όμως, το 2018, οι ΗΠΑ αποχώρησαν από τη συμφωνία και οι Ιρανοί εξοργίστηκαν.

Σχετικό Άρθρο

Κοσμος Η προαναγγελθείσα ισραηλινή επίθεση στο Ιράν

Γιάννης Στεφανίδης 13.06.2025, 15:59

Αν και το κλισέ περί «ισορροπίας του τρόμου» ισχύει —κανείς δεν μπορεί να έχει εμπιστοσύνη σε κανέναν—, ασταθείς χώρες με απολυταρχικές κυβερνήσεις είναι ευλόγως πιο επικίνδυνες από τη Βρετανία ή τη Γαλλία. Ένα πυρηνικά εξοπλισμένο Ιράν θα ενίσχυε την τρομοκρατία μέσω πληρεξουσίων (Χαμάς, Χεζμπολάχ, Χούθι) —κάτι που ήδη κάνει με συμβατικά όπλα— και τον περιφερειακό ανταγωνισμό των εξοπλισμών: η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία (η οποία, όπως όλα τα μέλη του ΝΑΤΟ, φιλοξενεί αμερικανικά πυρηνικά: βόμβες τύπου B61) και η Αίγυπτος ονειρεύονται διεθνή αναβάθμιση με την απόκτηση πυρηνικών. Επίσης, ένα πυρηνικά εξοπλισμένο Ιράν θα σήμαινε ενίσχυση του αντιαμερικανικού άξονα (Ιράν-Ρωσία-Κίνα- Βόρεια Κορέα), περαιτέρω αποσταθεροποίηση της Μέσης Ανατολής, ισραηλινές επιθέσεις σαν αυτές των τελευταίων ημερών και διεθνές προηγούμενο για απόσυρση από την NPT και πυρηνικό εξοπλισμό άλλων χωρών. Με λίγα λόγια, υψηλό κίνδυνο πυρηνικής σύρραξης.

Από την πλευρά τους, οι Ιρανοί επιμένουν ότι το πυρηνικό τους πρόγραμμα έχει ειρηνικές χρήσεις. Αλλά, αν και ο αγιατολάχ Χαμενεΐ έχει εκδώσει φετφά που απαγορεύει την ανάπτυξη πυρηνικών (τα οποία, όπως συνηθίζει στις φετφά, χαρακτήρισε «σατανικά»), η απροθυμία και η κωλυσιεργία των Ιρανών έναντι των επιθεωρήσεων εγείρoυν υποψίες. Όσο για την «υποκρισία», η οποία έτσι κι αλλιώς διαπνέει τις διεθνείς σχέσεις, είναι αναπόφευκτη έναντι δικτατορικών και θεοκρατικών καθεστώτων —όπως όλες οι ηθικά διφορούμενες ιδιότητες που προτείνει ο Μακιαβέλι στον «Ηγεμόνα».